13 juni 2015

 

Een rijke boerenzoon met geloof in volk en vaderland vocht een epische strijd. Landverraders (Dictator Batista) en extranjero's (Amerika) werden verslagen, een Utopia werd geboren. Liberté, égalité en fraternité. Fidel verlichtte Cuba en hield stand tegen el facismo, el capitalismo en el diablo.

 

Rusland en China waren te groot, Cuba een klein eiland met weinig bewoners en een strategische ligging. Dat moest lukken. Vrije zorg voor een ieder, garantie op eten en bovenal vrede. Zestig jaar later spreekt zijn kleine broertje Raul met de paus en de duivel over het opengooien van de blokkades. Verlaat Cuba een paradijs voor een kapitalistische appel?

 

Wat zouden ze achterlaten? Cuba heeft één van de best gekwalificeerde zorgsystemen. Rijk en arm gelijk hebben de garantie op zorg (bron). De Cubaan lacht om zijn frijoles met rijst en varkensvlees, maar de Cubaan hoeft geen honger te lijden. De voedselbonnen zijn niet genoeg om een maand mee door te komen, maar er zijn altijd opvangplekken die, ook in tijden van ramp, de voedselvoorziening draaiende houden. Er is bijna geen sprake van prostitutie (officieel non-existent) en drugs(mis)gebruik en het criminaliteitscijfer ligt eveneens laag. Doordat iedereen toegang heeft tot onderwijs, heeft Cuba een van de laagste analfabetisme cijfers in de wereld (bron). Elke Cubaan kan naar de universiteit, mits het juiste kennisniveau, waardoor het land toegang heeft tot een rijke bron aan human capital (bron). Daarnaast kent Cuba geen extreme armoede zoals haar buren wel doen.

 

Statistieken waar, op papier, menig land van droomt. Wat wil de Cubaan nog meer? Het valt in één woord samen te vatten: Liberté. Economische, sociale en culturele vrijheid.

 

Twee derde van de afgestudeerden in Cuba is vrouw (bron). Echter, het gemiddeld loon van een startende afgestudeerde Cubaanse vrouw is 22 Dollar – dat is na de twee verplichtte jaren vrijwilligerswerk die volgen op een diploma. Ter vergelijking: een taxirit voor een toerist in Havana kost al gauw tussen de 10-25 dollar. Deze dineroworst zorgt ervoor dat veel mannelijke Cubanen niet eens gaan studeren. Waarom zou je, als je in één dag het maandloon van een afgestudeerde makkelijk kan halen. Deze sociaal-culturele appel komt onmiskenbaar naar voren in de ontploffende toeristische sector. Nergens valt in Cuba zoveel geld te verdienen dan aan de binnenvliegende extranjeros. De Cubanen zien de portemonnee van toeristen en trekken de conclusie: er is meer, veeeel meer.

 

De toeristenindustrie is inmiddels de banengenerator en dé inkomstenbron voor de Cubanen. Daarmee is het de traditionele land-en akkerbouw sector voorbijgestreefd, de sector die sinds de oude tijden van kolonisatie de economische voedingsbron voor de Cubanen was (bron). Voor vrouwen en mannen, is prostitutie een financieel aantrekkelijke optie geworden. Met de bombastische toeristische sector neemt de vraag naar vrouwen en mannen toe. Zowel, voor laag- als hoogopgeleide. Wanneer je 20$ per maand verdient, maar je krijgt 200-2000$ aangeboden om met een extranjero een nacht door te brengen - wat gelijk staat aan 10 maand - 10 jaar werken – kiezen een groeiend aantal vrouwen en mannen illegale prostitutie als primair inkomstenbron.

 

De lage overheidslonen zorgen ervoor dat relatief weinig Cubanen investeren in hun eigen menselijk kapitaal (subtekst: een rechtdoorzee kapitalistisch argument). De piramide staat zogezegd op zijn kop. De straatverkoper en taxichauffeur zijn miljonair en de dokter en ingenieur missen de boot. Degenen die toch de academische vorming kiezen, zoeken veelal hun heil in het buitenland. Een van de redenen waarom Cuba zo afhankelijk is van zogenaamde remittances (bron). Ironisch genoeg was Fidel overtuigd dat economische interventie vanuit de VS niet de sleutel is naar economische groei, echter nu met remittances, veelal uit de VS, als een van de grootste inkomstenbron voor Cubanen, heeft Amerikaans kapitaal de levensstandaard van veel Cubaanse families verbeterd.

 

De discussie over de lage lonen staat centraal in Cuba en is eentje die Cubanen graag zouden voeren met hun overheid. Een communistische maatschappij met gecontroleerde media in- en output leent zich echter niet goed voor georganiseerde tegenspraak. Slechts een klein gedeelte van de huidige bevolking heeft bewust nog de revolutie in 1959 meegemaakt en de nieuwe generatie begint te strubbelen. Haal het diepgewortelde nationalisme weg en de jongere generatie heeft geen economische reden meer om te blijven. De politiek-economische ontwikkeling van de laatste decennia heeft als resultaat dat Cuba vrijwel geen middenklasse heeft. Het is nu aan de overheid om de privé sector de mogelijkheid te bieden om te groeien – wealth creation is wat Cubanen willen en wat het nodig heeft.

 

De vrijheid van keuze is de volgende appel die de Cubanen wordt aangeboden. De regering bepaalt alles. In je werk kan je geplaatst en herplaatst worden naar gelang, er is een dienstplicht, een vrijwilligersplicht, je voedsel en luxe producten worden bepaald en de TV is van Castro. Met name deze TV is een belangrijke schakel in de hoofden van de Cubanen. Enerzijds is er de propaganda: 'Cuba's aartsvijand heeft de schuld. Rot kapitalisten!'. Tegelijkertijd dringt Hollywood de kamer binnen. In een land waar luxe schaars is, kijkt de Cubaan dagelijks naar Amerikaanse films en Colombiaanse en Braziliaanse Telenovelas. Een beeld van weelde, luxe, en vrijheid wordt als zoete koek verorberd.

 

Op de vraag of Cuba een paradijs is, valt simpelweg nee te antwoorden. Wat Cuba wel is, is een ontwikkelingsland met goede voorwaarden. Nog bouder gesteld: Cuba is een goede plaatst om arm te zijn. Om met de stem van een hoogopgeleide Cubaan te spreken: “beide van mijn dochters hebben gestudeerd, zijn begin en eind twintig, hebben een baan en nog geen kind. Hun loon is slecht, dat zeker, en ze redden het niet zonder mijn financiële bijdrage. Maar, hadden ze moeten opgroeien in bijvoorbeeld Mexico, Honduras, of de Verenigde Staten, dan was ik al jaren opa, hadden mijn dochters geen opleiding, hadden ze moeten vechten om dagelijks brood op de plank te krijgen, geen toegang tot goede gezondheidszorg en was er geen hoop op beter.” Daar is het paradijs van Cuba; zorg, educatie en veiligheid. Het wisselgeld is vrijheid.

 

Hollywood vertelt het verhaal van rags to riches. Wie hard werkt zal het maken en succes is voor iedereen weggelegd. Een schril contrast met de realiteit die een Afro-Amerikaan in Harlem ondervindt. Of een kansrijke dochter uit de middenklasse wiens moeder kanker krijgt gediagnosticeerd waarbij het gezin moet kiezen tussen het leven van moeder of de universiteit van dochter. Het is die zijde van het verhaal die de mensen in Cuba niet kennen. In hun drang door het glazen plafond van het socialisme te breken zou de Cubaan zomaar kunnen ontdekken dat het gras bij de buren niet veel groener is.

 

De vraag die iedereen omtrent de opening bezighoudt is, wat nu? Leert Cuba van Weimar en gaat het grof investeren in de vervallen infrastructuur met de nieuwe gelden die tijdelijk ten overvloede zullen vrijkomen bij het openen van Cuba? Of gaat Cuba vol voor toerisme? Zal Cuba kijken naar haar eigen economische en sociale geschiedenis en daar een les uit trekken? De Chinezen en Duitsers investeren nu al in grote hotelketens langs de kust. Directe buitenlandse investeringen zijn nodig om de toeristen sector te verbeteren. Echter, het stimuleren van de privé sector zodat zij hier een slaatje uit kunnen halen komt van de grond. Bijvoorbeeld de Casa Particulares en hier en daar privé gerunde restaurantjes. Echter, DE toeristische trekpleister van Cuba, Varadero, bestaat uit grote hotelketens en door de staat gerunde restaurants. Een lucratieve business waar de Castro's en een handjevol Cubanen eenmalig zeer rijk van kunnen worden. Wordt er te snel en veel geprivatiseerd en profiteren een handjevol ondernemende Cubanen, gelijk als in de USSR na 1989? Krijgen we de Terreur in optima forma en zorgt het opengaan voor een conservatieve reflex die progressief en conservatief doet vechten met elkander, uitmuntend in een nieuwe interne strijd van het socialisme? Zorgt het weghalen van de blokkades voor een dusdanige braindrain dat Cuba al haar zekerheden (zorg, veiligheid, educatie) weggeeft? Gaat het toerisme hand in hand met prostitutie en drugsgebruik, waardoor Cuba de rol krijgt die landen als Honduras en Colombia nu vervullen? Hebben McDonald's, Disney, Walmart hun businessplannen klaar liggen om de markt in Cuba te gaan domineren ten koste van de Cubanen? Zal het afstand doen van haar totalitaire economie? Of gebeurt er misschien wel helemaal niets? Is het een schijnbeweging van Raul om in 2017 zijn post op te geven aan zijn jongere vicepresident en is dit slechts symboolpolitiek om de Cubanen te voeren?

 

Speculaties, speculaties, speculaties. Het is het gesprek in Cuba en zal het nog wel even zijn. Het is hoe dan ook een interessante tijd om Cuba te bezoeken. Te ervaren. Een klein paradijs op aarde?